وضع هیئت اسم فاعلوضع هیئت اسم فاعل در دو معنا به کار رفته است: ۱. موضوعٌ له هیئت اسم فاعل؛ ۲. چگونگی ارتباط ذات و مبدأ اشتقاق. این بحث در اصول فقه کاربرد دارد. ۱ - موضوع له هئیت اسم فاعلهیئت اسم فاعل برای دلالت بر نسبت و ارتباط بین ذات و مبدأ وضع شده و دارای معنای حرفی است و نسبت موجود در آن، نسبت ناقصه می‌باشد؛ برای مثال، «ضارب» برای دلالت بر چگونگی ارتباط و نسبت بین ذات (شخص زننده) و مبدأ (زدن) وضع شده است. ۲ - چگونگی ارتباط بین ذات و مبدأاصولیها پس از پذیرش لزوم مغایرت بین ذات و مبدأ به شکل تغایر مفهومی (به عقیده برخی) و یا تغایر حقیقی (به باور برخی دیگر)، در چگونگی ارتباط بین ذات و مبدأ، به شرح زیر، اختلاف نموده‌اند: ۱. برخی معتقدند ارتباط مبدأ و ذات باید به نحو «قیام» باشد؛ یعنی مبدأ، قیام به ذات داشته و قیامش هم حلولی باشد؛ ۲. برخی می‌گویند: این قیام هم شامل قیام حلولی مثل «عالم» و هم قیام صدوری مثل «ضارب» می‌گردد؛ ۳. مرحوم «صاحب فصول» اعتقاد دارد دایره قیام وسیع بوده و شامل هر نوع قیامی، چه صدوری، چه حلولی و چه غیر آن‌ها می‌گردد؛ ۴. مرحوم «آخوند خراسانی» معتقد است رابطه بین ذات و مبدأ به صورت اتصاف و تلبس است که قیام حلولی، صدوری و غیر آن‌ها مثل اتصاف به مکان یا زمان یا آلت بودن را شامل می‌شود؛ ۵. مرحوم «امام خمینی» شکل ارتباط را به صورت واجدیت می‌داند؛ برای مثال، «مالک» یعنی ذات واجد ملکیت و «عالم»، یعنی ذات واجد علم. [۱]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج ۳، ص ۱۱۵-۱۰۶.
[۲]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج ۱، ص ۱۰۰.
[۳]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج ۱، ص ۲۴۴.
[۶]
محمدی، علی، شرح اصول فقه، ج ۱، ص ۵۸.
[۷]
محمدی، علی، شرح اصول فقه، ج ۱، ص ۱۲۱.
[۸]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص ۳۲.
[۹]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص ۵۶.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوين توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، برگرفته از مقاله «وضع هیئت اسم فاعل». |